اضطراب ریاضی در کودکان چیست و چگونه آن را درمان کنیم؟

چگونگی درمان اضطراب ریاضی در کودکان

اضطراب ریاضی نوعی احساس اضطراب و نگرانی است که برخی از کودکان هنگام مواجهه با مسائل ریاضی تجربه می‌کنند و این احساس ممکن است به شدت تاثیرگذار باشد و در برخی موارد حتی منجر به عدم تمایل کودک به یادگیری یا شرکت در فعالیت‌های مربوط به ریاضیات شود. پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که علل و ریشه‌های اضطراب ریاضی می‌توانند بسیار متنوع باشند و برخی از این عوامل به دوران کودکی و تجربیات اولیه کودک در محیط خانه و مدرسه مرتبط هستند.

یکی از عواملی که به‌طور مستقیم بر بروز اضطراب ریاضی در کودکان تاثیر می‌گذارد، نحوه آموزش و همچنین تعاملات اولیه کودک با مفاهیم مختلف از جمله بازی‌های آموزشی است و حتی در بسیاری از موارد، فقدان آموزش مناسب و استفاده از شیوه‌های ناکارآمد در آموزش مفاهیم پایه‌ای ریاضی، می‌تواند زمینه‌ساز این نوع اضطراب شود. این امر به‌ویژه زمانی ملموس‌تر می‌شود که کودک نتواند ارتباطی مثبت با ریاضیات برقرار کند و یا وقتی که در منزل به‌جای بازی‌های آموزنده، بیشتر شاهد فشارهای بیرونی یا انتظارات غیر واقعی از سوی والدین باشد.

محققان معتقدند که تجربیات منفی اولیه در یادگیری ریاضیات می‌تواند در شکل‌گیری اضطراب ریاضی در سنین پایین بسیار تاثیرگذار باشد به همین دلیل، آشنایی با روش‌های آموزشی صحیح و همچنین فراهم کردن فرصت‌های یادگیری مثبت از همان دوران کودکی، می‌تواند به کاهش اضطراب و حتی از بین بردن آن کمک شایانی کند.

اضطراب ریاضی چیست؟

اضطراب ریاضی حالتی از نگرانی و تنش است که بسیاری از کودکان هنگام مواجهه با مسائل ریاضی تجربه می‌کنند و این احساس می‌تواند در موقعیت‌هایی همچون حل یک مسئله ریاضی در کلاس یا مقایسه خود با دیگران در محیط مدرسه و در تعامل با همکلاسی‌ها به سراغشان بیاید. باید در نظر داشت که اضطراب ریاضی ممکن است به شکل‌های مختلفی نیز بروز کند، از جمله احساس تپش قلب، نگرانی و دلهره، تنفس سریع یا نامنظم و در برخی موارد حتی احساس ترس شدید از مواجهه با مسائل ریاضی.

بنابراین، والدین باید حتما این مسئله را جدی بگیرند و از روش‌های مؤثر برای کاهش اضطراب ریاضی در فرزندشان استفاده کنند. دقت داشته باشید که در صورت عدم توجه به این موضوع، ممکن است کودک علاقه خود را به درس ریاضی و حتی به مدرسه نیز از دست بدهد و یا حتی در چنین شرایطی، کودک ممکن است از پاسخ دادن به سوالاتی که به‌وضوح پاسخ آن‌ها را می‌داند خودداری کند و یا به‌طور عمدی مسائل ریاضی را اشتباه حل نماید تا از تجربه اضطراب و فشار دوری کند.

علاوه بر عوامل محیطی، باید به این نکته توجه کرد که عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند در ایجاد یا حتی تشدید اضطراب ریاضی نقش داشته باشند، برخی کودکان به‌طور طبیعی بیشتر مستعد تجربه استرس‌های مربوط به ریاضی هستند همچنین، تجربیات منفی گذشته در مواجهه با مسائل ریاضی یا عدم موفقیت در حل مسائل می‌تواند این اضطراب را تشدید کند و کودک را به سمت نگرانی‌های بیشتر در این زمینه سوق دهد.

نقطه شروع اضطراب ریاضی کجاست؟

سنین 3 تا 7 سالگی برای پیشگیری از اضطراب ریاضی در کودکان بسیار حیاتی است و این دوران از رشد کودک، زمانی است که می‌توان مبانی و نگرش‌های مثبت نسبت به ریاضی را در او نهادینه کرد بنابراین والدینی که قصد دارند از بروز اضطراب ریاضی در فرزندشان جلوگیری کنند، باید در این دوره به بازی‌ها و فعالیت‌های ریاضی توجه ویژه‌ای داشته باشند چرا که ایجاد ارتباط مثبت با مفاهیم ریاضی پیش از ورود کودک به مدرسه می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از بروز اضطراب ریاضی در آینده ایفا کند.

متاسفانه بسیاری از والدین در این سنین بیشتر بر مهارت‌های زبانی مانند خواندن و نوشتن تمرکز دارند و به فعالیت‌های مرتبط با ریاضیات توجه کمتری دارند از همین رو این موضوع باعث می‌شود که کودک هنگام مواجهه با درس ریاضی در مدرسه، با مفاهیم این درس به‌طور ناگهانی مواجه شود و چون این مفاهیم برای او جدید و ناشناخته‌اند، دچار سردرگمی و اضطراب می‌شود. به‌ویژه اینکه ممکن است تنها پیش‌زمینه‌ای که کودک از مفاهیم ریاضی دارد، اطلاعات جزئی باشد که از دیگران یا محیط‌های اطراف خود دریافت کرده است و این شکاف در آشنایی با مفاهیم ابتدایی ریاضی می‌تواند به رشد اضطراب و همچنین عدم اعتماد به‌نفس در هنگام مواجهه با مسائل ریاضی منجر شود.

علائم مهم اضطراب ریاضی در کودک

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، شناسایی و تشخیص سریع علائم اضطراب ریاضی در کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است و اگر والدین به موقع این علائم را شناسایی کنند، می‌توانند از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کنند. از همین رو در ادامه، به برخی از مهم‌ترین علائم اضطراب ریاضی در کودکان اشاره می‌کنیم تا والدین با دقت بیشتر بتوانند این نشانه‌ها را در فرزند خود شناسایی کرده و اقدامات لازم را برای درمان انجام دهند.

برخی از مهم‌ترین علائم اضطراب ریاضی در کودکان عبارتند از:

• احساس درماندگی و کاهش اعتماد به نفس: کودک ممکن است به‌طور مکرر احساس کند که قادر به حل مسائل ریاضی نیست و این احساس ممکن است با ترس از اشتباه کردن در هنگام حل مسائل همراه باشد که خود باعث کاهش اعتماد به نفس او می‌شود و این نوع احساسات به‌طور معمول به عنوان علایم حسی اضطراب شناخته می‌شوند.
• علائم جسمی اضطراب: برخی کودکان در مواجهه با مسائل ریاضی ممکن است علائم جسمی مشخصی از خود نشان دهند، مانند حالت تهوع، افزایش ضربان قلب، تنفس نامنظم، آشفتگی معده و حتی جویدن ناخن که به طور قطع این علائم نشان‌دهنده تنش شدید جسمی است که در پاسخ به اضطراب ریاضی ایجاد می‌شود.
• ناامیدی و ترس از عدم موفقیت: کودک ممکن است احساس کند که هیچ‌گاه قادر به حل مسائل ریاضی نخواهد بود و از این‌رو از شروع به کار بر روی مسائل ریاضی دچار احساس ناامیدی و حتی ترس می‌شود.
• بی‌علاقگی به حضور در کلاس: یکی دیگر از نشانه‌های اضطراب ریاضی، بی‌علاقگی به حضور در کلاس ریاضی و حتی تمایل به ترک کلاس و رفتن به خانه است و این رفتار به‌ویژه زمانی که کودک از مواجهه با مسائل ریاضی می‌ترسد، بروز می‌کند.
• عدم توانایی در شروع مسائل ریاضی: کودک ممکن است وقتی با یک مسئله ریاضی روبه‌رو می‌شود، به‌طور کامل گیج و سردرگم شود و حتی نداند از کجا باید شروع کند و این سردرگمی و ترس از ناتوانی در رسیدن به پاسخ صحیح می‌تواند منجر به افزایش اضطراب در او شود.
• استرس قبل یا بعد از امتحانات: کودکان مبتلا به اضطراب ریاضی اغلب قبل و بعد از پاسخ دادن به مسائل ریاضی و امتحانات احساس استرس شدیدی دارند و این اضطراب می‌تواند به‌شدت عملکرد آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

اضطراب ریاضی در کودکان تنها مختص به آن‌ها نیست و بسیاری از افراد موفق و شناخته‌شده در زمینه ریاضیات نیز در دوران کودکی خود این استرس را تجربه کرده‌اند به عنوان مثال، مریم میرزاخانی، اولین ریاضیدان زن تاریخ که موفق به دریافت جایزه فیلدز شد، در دوران تحصیل خود دچار اضطراب ریاضی شد. معلم دبیرستان او متوجه این موضوع شده و او را تشویق به بازگشت به درس ریاضی کرد و این حمایت‌ها باعث شد تا مریم میرزاخانی به یکی از بزرگ‌ترین نابغه‌های ریاضی تبدیل شود. همچنین پتر شولتسه، ریاضیدان مشهور، نیز در دوران جوانی خود با اضطراب ریاضی مواجه بود و در مواجهه با مسائل ریاضی دستانش عرق می‌کرد. این موارد نشان‌دهنده این است که حتی افراد برجسته نیز می‌توانند این مشکلات را تجربه کنند، اما با حمایت و روش‌های صحیح درمانی می‌توانند بر آن‌ها غلبه کنند.

روش‌های مقابله با اضطراب ریاضی در کودکان

پس از اینکه با علائم اضطراب ریاضی در کودکان آشنا شدیم، اکنون زمان آن رسیده که با چند روش موثر برای مقابله و درمان این اضطراب آشنا شویم.

عادی‌سازی اضطراب ریاضی

به طور قطع والدین نقش کلیدی در کمک به کودک برای مقابله با اضطراب ریاضی دارند و یکی از اولین و حتی مهم‌ترین گام‌ها این است که والدین به کودک خود آگاهی دهند که تنها او نیست که در حل مسائل ریاضی با مشکل مواجه می‌شود. مهم است که کودک بداند بسیاری از کودکان ممکن است همین احساس را تجربه کنند، اما تفاوت در این است که هر کودک روش یادگیری خاص خود را دارد بنابراین، والدین باید درک کنند که مهم‌ترین عامل برای پیشرفت کودک در ریاضی، پیدا کردن شیوه‌ای است که با سبک یادگیری او همخوانی داشته باشد. تشویق و همچنین ایجاد یک فضای مثبت برای کودک و نشان دادن اینکه این اضطراب تنها یک مرحله است و با تلاش و روش‌های مناسب قابل حل است، می‌تواند به کاهش نگرانی کودک کمک زیادی کند.

استفاده از بازی‌های ریاضی

استفاده از بازی‌های آموزشی و سرگرم‌کننده برای آموزش ریاضی یکی از روش‌های بسیار موثر در کاهش اضطراب ریاضی است چرا که کودکان علاقه زیادی به بازی دارند و وقتی که یادگیری در قالب بازی ارائه شود، نه تنها برای آن‌ها سرگرم‌کننده خواهد بود، بلکه به تقویت درک مفاهیم ریاضی نیز کمک می‌کند. این روش باعث می‌شود چندین حس کودک به‌طور همزمان درگیر شود و یادگیری سریع‌تر و چه بسا موثر تر انجام شود. بازی‌های ریاضی می‌توانند شامل معماهای ساده، بازی‌های آنلاین آموزشی و یا حتی بازی‌های دستی مانند شمارش با استفاده از اشیاء مختلف باشند. این نوع آموزش‌ها به کودک کمک می‌کنند تا ریاضی را به‌عنوان یک فعالیت جذاب و سرگرم‌کننده تجربه کند، نه یک وظیفه دشوار.

تشویق کردن

کودکان به‌طور طبیعی از تشویق و همچنین تایید مثبت توسط دیگران لذت می‌برند بنابراین حمایت‌های کلامی و عاطفی از سوی والدین و حتی معلمان می‌تواند تاثیرات مثبتی در کاهش اضطراب ریاضی و افزایش انگیزه یادگیری کودک داشته باشد. با این حال، مهم است که توجه کنید تشویق باید به‌درستی صورت گیرد برای نمونه، به جای تشویق کودک تنها برای حل صحیح یک مسئله، باید تلاش‌های او را برای یادگیری و همچنین پشتکار در مواجهه با چالش‌ها تحسین کنید به عبارت دیگر، تشویق باید به‌خاطر تلاش و کوشش در مسیر یادگیری باشد، نه صرفاً نتیجه‌گیری درست. چرا که تشویق متمرکز بر حل درست مسئله می‌تواند در صورت عدم موفقیت کودک باعث افزایش اضطراب و احساس ناکامی در او شود به همین دلیل، بهترین روش تشویق این است که کودک را برای تلاشی که در جهت پیشرفت خود می‌کند، مورد تحسین قرار دهید، نه فقط برای دستیابی به جواب درست.

وقت گذاشتن برای یادگیری

برای آموزش مفاهیم ریاضی به کودک، ضروری است که تمامی مراحل به‌طور کامل و دقیق به او آموزش داده شود و نباید هیچ‌گاه مرحله‌ای از یادگیری را قبل از اینکه کودک به‌طور کامل آن مرحله را فرا بگیرد، به مرحله بعدی منتقل کنید. به‌عبارت‌دیگر، در هر مرحله از یادگیری باید کودک کاملاً تسلط پیدا کند تا به مرحله بعدی قدم بگذارد و قطعا این موضوع نیاز به زمان و همچنین تکرار بسیار دارد. آموزش مفاهیم پایه‌ای ریاضی باید به گونه‌ای باشد که کودک احساس کند هر مرحله را به‌طور کامل درک کرده است در غیر این صورت، ممکن است کودک احساس ترس و اضطراب پیدا کند و این اضطراب می‌تواند مانع از پیشرفت او شود. بنابراین، اختصاص زمان کافی به هر مرحله و تکرار آن تا زمان تسلط کامل کودک بر آن، نقش بسیار حیاتی در کاهش اضطراب و تقویت اعتماد به نفس او دارد.

معلم خصوصی

در برخی مواقع، تحقیقات نشان داده‌اند که حضور یک معلم خصوصی می‌تواند به کودکان کمک کند تا در یادگیری ریاضی بهتر عمل کنند. چهره‌ای جدید و روش‌های متفاوت تدریس توسط معلم خصوصی می‌تواند انگیزه و علاقه کودک را به درس افزایش دهد. این تغییرات در روش‌های تدریس ممکن است باعث ایجاد حس اعتماد به نفس و اشتیاق بیشتر در کودک برای یادگیری شود. معلم خصوصی به‌ویژه زمانی مؤثر است که روش‌های آموزشی معمول در کلاس نتوانند نیازهای خاص یادگیری کودک را برآورده کنند بنابراین، این امکان را فراهم می‌آورد که کودک در محیطی آرام‌تر و با توجه ویژه‌تر به مفاهیم ریاضی پرداخته و اضطراب خود را کاهش دهد.

توقعات بجا از کودک

بسیاری از خانواده‌ها زمانی که در حال آموزش ریاضی به فرزند خود هستند، انتظار دارند که کودک بلافاصله مطلب را یاد بگیرد و هیچ مشکلی در درک آن نداشته باشد که قطعا این نگرش می‌تواند منجر به انتظارات غیرواقعی از کودک و فشار زیاد بر او شود. والدین نباید فرزند خود را به عنوان یک نابغه تصور کنند که باید همه مسائل را فوراً حل کند در حقیقت، اگر والدین خود به مشکلات و چالش‌های روزمره خود نگاه کنند، خواهند دید که آن‌ها نیز با دشواری‌ها و ناملایمات روبرو هستند پس نباید از کودک انتظار داشته باشند که بدون خطا و با سرعت بالا مطالب را یاد بگیرد چرا که فشار بیش از حد می‌تواند باعث ترس و اضطراب در کودک شود و او را از تلاش و پیشرفت بازدارد. مهم است که والدین انتظارات خود را با توانایی‌ها و مراحل رشد کودک تطبیق دهند و از او حمایت کنند تا در محیطی مثبت و بدون اضطراب به یادگیری ادامه دهد.

به کودک حس اطمینان بدهید

زمانی که کودک از والدین خود احساس اطمینان و حمایت دریافت کند، قادر خواهد بود تمرکز بیشتری بر روی یادگیری خود بگذارد و این موضوع می‌تواند به کاهش اضطراب ریاضی و همچنین افزایش اعتماد به نفس او کمک شایانی کند بنابراین والدین باید به کودک خود این اطمینان را بدهند که توانایی یادگیری ریاضی را دارد و قادر است بر چالش‌های این درس غلبه کند. برای بررسی دقیق‌تر توانایی‌های کودک، می‌توانید از تست‌های هوش و ارزیابی‌های مشابه کمک بگیرید تا نقاط قوت و ضعف او را شناسایی کرده و مطابق با آن‌ها رویکرد آموزشی مناسب را انتخاب کنید و قطعا به این ترتیب کودک احساس می‌کند که در مسیر یادگیری تحت نظر و حمایت قرار دارد و می‌تواند با آرامش و اعتماد به نفس بیشتری با مسائل ریاضی روبرو شود.

آرام پیش رفتن

در فرایند آموزش ریاضی، هیچ‌گاه نباید عجله کرد و مبحث‌ها را به سرعت به اتمام رساند بلکه باید به کودک فرصت داده شود که هر مفهوم را به‌طور کامل درک کند و زمانی که مطمئن شدید او به درستی آن را یاد گرفته، می‌توانید به مرحله بعدی بروید. باید در نظر داشت که  آموزش باید گام به گام و به‌طور تدریجی باشد و زمانی که کودک در یادگیری یک مبحث احساس تسلط می‌کند، می‌توانید از او آزمونی بگیرید تا هم از وضعیت پیشرفت او مطلع شوید و هم خود کودک متوجه شود که ریاضی می‌تواند درس راحت‌تر و جذاب‌تری باشد مطمئنا این رویکرد باعث می‌شود که کودک احساس کند حل مسائل ریاضی نه تنها دشوار نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک تجربه مثبت و لذت‌بخش در ذهن او باقی بماند.

استفاده از تکنیک‌های تنفس عمیق

یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش اضطراب، به‌ویژه در هنگام مواجهه با مسائل ریاضی، استفاده از تکنیک‌های تنفس عمیق است زیرا این روش به کودک کمک می‌کند تا از حالت تنش و اضطراب خارج شود و بر روی مسئله تمرکز کند. شما می‌توانید به کودک خود آموزش دهید که پیش از شروع حل مسائل، چند نفس عمیق بکشند قطعا این عمل ساده می‌تواند به او کمک کند تا ذهن خود را آرام کرده و استرس را در او کاهش دهد حتی می‌توان از بازی‌ها یا تمرین‌های تنفسی به‌عنوان بخشی از آموزش استفاده کرد تا این تکنیک به‌طور غیرمستقیم در کودک نهادینه شود.

استفاده از محیط آرام و بدون حواس‌پرتی

محیط یادگیری می‌تواند تاثیر زیادی بر میزان اضطراب کودک داشته باشد بنابراین برای کاهش استرس کودک هنگام حل مسائل ریاضی، باید محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی فراهم کنید به‌ویژه در زمان‌هایی که کودک در حال مطالعه یا حل مسئله است، نباید محیط پر از سروصدا و حواس‌پرتی باشد. ایجاد یک محیط مناسب و راحت، مانند اتاقی که کودک تنها با کاغذ و قلم یا ابزار مورد نیازش مشغول باشد، می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود تمرکز کمک کند.

تقسیم‌بندی مسائل به بخش‌های کوچک‌تر

یکی از دلایل اصلی اضطراب ریاضی در کودکان این است که مسائل پیچیده به نظر می‌آیند از همین رو برای رفع این مشکل، می‌توان مسائل ریاضی را به بخش‌های کوچک‌تر و ساده‌تر تقسیم کرد. این روش به کودک کمک می‌کند که هر بخش را به‌طور مستقل حل کند و احساس کند که بر مسأله تسلط دارد مثلاً به جای اینکه یک مسئله پیچیده را یک‌جا به کودک بدهید، آن را به چندین قسمت تقسیم کنید و هر بخش را به صورت جداگانه بررسی و حل کنید. این کار باعث می‌شود کودک احساس کند که هر مرحله از یادگیری قابل دستیابی است و با اعتماد به نفس بیشتری به مراحل بعدی پیش می‌رود.

تشویق به استفاده از منابع آنلاین و اپلیکیشن‌های آموزشی

در دنیای امروز، تکنولوژی ابزارهای زیادی را برای یادگیری فراهم کرده است از همین رو استفاده از منابع آنلاین، ویدیوهای آموزشی و حتی اپلیکیشن‌های مختلف می‌تواند به کودکان کمک کند تا با روش‌های جدید و سرگرم‌کننده ریاضی را بیاموزند. این منابع معمولاً به‌صورت تعاملی هستند و به کودک این فرصت را می‌دهند که با انجام تمرین‌های مختلف، درک بهتری از مفاهیم پیدا کند همچنین، این منابع می‌توانند حس رقابت و انگیزه را در کودک ایجاد کنند، زیرا اغلب با امتیازدهی یا پاداش‌های دیجیتال همراه هستند.

رویکرد مثبت و مقابله با افکار منفی

گاهی اوقات کودکان به‌دلیل تجربه‌های قبلی منفی در ریاضی، احساس می‌کنند که توانایی یادگیری این درس را ندارند به همین سبب به‌جای این که کودک را برای عملکرد ضعیف سرزنش کنید، باید به او کمک کنید تا این افکار منفی را شناسایی و با آن‌ها مقابله کند به‌طور مثال، می‌توانید به کودک آموزش دهید که افکار منفی را با جملات مثبت جایگزین کند به‌عنوان مثال، به جای فکر کردن به اینکه "من هیچ‌وقت این مشکل را حل نمی‌کنم"، به کودک بگویید که "با تلاش و تمرکز می‌توانم این مشکل را حل کنم". این روش به تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس کودک کمک می‌کند و اضطراب او را در حد قابل توجهی کاهش می‌دهد.

جمع‌بندی نهایی

در نهایت، اضطراب ریاضی در کودکان موضوعی است که می‌تواند به‌راحتی بر روند یادگیری و انگیزه آن‌ها تأثیر منفی بگذارد با این حال، روش‌ها و تکنیک‌های مختلفی وجود دارد که می‌تواند به کاهش این اضطراب و کمک به کودکان برای مقابله با چالش‌های ریاضی کمک کند از جمله این روش‌ها می‌توان به ایجاد محیط آرام و بدون حواس‌پرتی، استفاده از تشویق مثبت، تقویت اعتماد به نفس و بهره‌گیری از روش‌های متنوع تدریس مانند بازی‌های آموزشی اشاره کرد. همچنین، والدین باید به فرزند خود این احساس را بدهند که می‌توانند به‌طور تدریجی و با صبر و حوصله به‌دست آوردن مهارت‌های ریاضی بپردازند.

امیدوارم مطالب ارائه‌شده در این مقاله برای شما مفید بوده باشد و بتوانید از آن‌ها برای بهبود وضعیت یادگیری ریاضی کودکان استفاده کنید و همیشه به یاد داشته باشید که حمایت و راهنمایی درست می‌تواند باعث پیشرفت و موفقیت کودک در تمام ابعاد زندگی شود.