چرا کودکان جیغ می‌زنند؟ بررسی نیاز به توجه در سال‌های اولیه زندگی
کودکان، به‌ویژه در سال‌های ابتدایی زندگی، میل شدیدی به جلب توجه والدین خود دارند و این نیاز، بخشی طبیعی از روند رشد هیجانی و اجتماعی کودک است. آنها در این سن هنوز توانایی کامل برای بیان احساسات و نیازهای خود با زبان گفتار را ندارند، بنابراین اغلب از ابزارهای غیرکلامی مانند جیغ زدن یا گریه برای انتقال پیام استفاده می‌کنند. بسیاری از کودکان به‌سرعت یاد می‌گیرند که با جیغ زدن، می‌توانند واکنش فوری والدین را جلب کنند، خواه این واکنش شامل توجه، نگرانی یا حتی عصبانیت باشد.
برای والدین، مواجهه با این رفتارها می‌تواند بسیار خسته‌کننده و آزاردهنده باشد؛ به‌ویژه زمانی که جیغ‌های کودک تکرار می‌شوند یا در مکان‌های عمومی رخ می‌دهند با این حال، باید دانست که بروز این رفتار در بسیاری از موارد، واکنشی گذرا و قابل‌پیش‌بینی در مسیر رشد طبیعی کودک است.
نکته مهم این است که اگرچه این رفتارها ممکن است در ابتدا طبیعی باشند، اما در برخی موارد شدت، تداوم یا فراوانی جیغ‌زدن‌ها به حدی می‌رسد که کنترل آن برای والدین دشوار می‌شود. در این شرایط، آگاهی از دلایل رفتاری کودک و نحوه واکنش والدین، نقش بسیار مهمی در کاهش یا تشدید این نوع رفتار دارد در واقع، نوع ارتباط و برخورد والدین با کودک می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل در شکل‌گیری یا اصلاح رفتارهای هیجانی مانند جیغ زدن باشد.
حسادت، ریشه پنهان بسیاری از جیغ‌های کودکانه
یکی از دلایلی که می‌تواند موجب جیغ زدن کودک شود، احساس حسادت است برای مثال، ممکن است زمانی که والدین در حال صحبت با تلفن هستند یا توجه‌شان به فعالیتی دیگر معطوف شده، کودک ناگهان شروع به فریاد زدن کند. این رفتار اغلب ناشی از این احساس است که دیگر در مرکز توجه قرار ندارد. برای کودک خردسال، توجه والدین به‌ویژه در سال‌های اولیه زندگی، یک نیاز عاطفی اساسی است و زمانی که احساس کند این توجه کاهش یافته، ممکن است با جیغ زدن یا رفتارهای مشابه تلاش کند دوباره آن را به دست آورد. این رفتار، زبان غیرمستقیم کودک برای گفتن «به من توجه کن» است.
سردرگمی ذهنی و ناتوانی در بیان، بستر عصبانیت و جیغ
در کنار حسادت، سردرگمی و گیجی ذهنی نیز می‌تواند منجر به بروز رفتارهای تند و هیجانی مانند فریاد زدن شود. کودک ممکن است دقیقاً نداند که چه می‌خواهد یا چگونه خواسته‌اش را بیان کند. این ناتوانی در شناسایی یا ابراز نیاز، باعث سرخوردگی درونی می‌شود که خود را به شکل عصبانیت، گریه یا جیغ نشان می‌دهد. به‌ویژه در سنین پایین که زبان کودک هنوز در حال رشد است، این نوع واکنش‌ها بیشتر مشاهده می‌شوند، چرا که کودک ابزار مناسبی برای بیان احساسات پیچیده خود در اختیار ندارد.
درک این نکته مهم است که رفتارهای هیجانی کودک همیشه بی‌منطق یا صرفاً برای اذیت کردن نیستند، گاهی آنها تنها راهی هستند که کودک در آن لحظه برای ارتباط با دنیای اطراف خود می‌شناسد.
نقش دردهای جسمی در بروز جیغ
گاهی اوقات، دردهای جسمی عامل اصلی فریاد زدن یا گریه‌های شدید کودک هستند. کودکانی که هنوز توانایی دقیق بیان احساسات بدنی خود را ندارند، ممکن است در مواجهه با دردهای مبهمی مانند دل‌پیچه، سردرد، یا درد ناشی از خوردن ضربه، تنها راه واکنش خود را در جیغ زدن ببینند و از آنجا که درک و بیان درد برای کودکان خردسال دشوار است، این ناراحتی در قالب رفتارهای هیجانی بیرون می‌ریزد. والدین باید نسبت به این احتمال آگاه باشند و در مواقعی که کودک بی‌دلیل شروع به جیغ زدن می‌کند، بررسی کنند که آیا ممکن است منشاء آن نوعی درد فیزیکی باشد.
ناتوانی زبانی و اثر آن بر واکنش‌های هیجانی کودک
از سوی دیگر، یکی دیگر از دلایل پرتکرار در جیغ‌های کودکانه، احساس ناتوانی در بیان خواسته‌ها یا نیازها است. زمانی که کودک تلاش می‌کند چیزی را توضیح دهد اما واژه‌های لازم برای بیان آن را پیدا نمی‌کند، دچار احساس ناکامی و عصبانیت می‌شود. این وضعیت به‌ویژه در سنینی که زبان کودک در حال شکل‌گیری است، بسیار رایج است. ذهن کودک در این مرحله بسیار فعال است، اما محدودیت واژگان و عدم توانایی در جمله‌سازی، مانعی در مسیر برقراری ارتباط موثر با والدین می‌شود. نتیجه چنین ناتوانی‌ای، اغلب به صورت رفتارهای انفجاری مانند جیغ زدن یا قشقرق نشان داده می‌شود.
کمک به کودک برای تقویت دایره واژگان، ایجاد فضایی امن برای بیان احساسات و واکنش آرام والدین در این مواقع، می‌تواند به کاهش این نوع رفتارها کمک شایانی کند.
جلب توجه: یکی از مهم‌ترین محرک‌های جیغ زدن در کودکان
در سال‌های ابتدایی زندگی، نیاز به توجه یکی از بنیادی‌ترین نیازهای روانی کودکان است. در این دوره، کودک برای شکل‌گیری احساس امنیت عاطفی، به شدت به واکنش‌ها و توجه والدین وابسته است. بسیاری از کودکان خردسال در فرآیند یادگیری اجتماعی خود متوجه می‌شوند که با جیغ زدن می‌توانند به‌سرعت توجه والدین را به خود جلب کنند—حتی اگر این توجه به شکل منفی باشد.
یکی از نکاتی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که گاهی والدین ناخواسته رفتار جیغ زدن را تقویت می‌کنند برای مثال، وقتی کودک فریاد می‌زند و والدین بلافاصله او را در آغوش می‌گیرند، با اسباب‌بازی سرگرمش می‌کنند یا حتی سعی می‌کنند با تندی جلوی جیغ او را بگیرند، در واقع به او پیام می‌دهند که جیغ زدن یک راه مؤثر برای دریافت توجه است. این پاداش‌ها—چه مثبت مثل نوازش و چه منفی مانند دعوا یا داد—همگی به شکل ناخودآگاه به تثبیت رفتار نامطلوب منجر می‌شوند.
تحقیقات روانشناسی رفتاری نشان می‌دهد که هر نوع واکنش افراطی والدین، از جمله فریاد زدن، تهدید کردن یا واکنش‌های شتاب‌زده، می‌تواند به تقویت رفتارهایی مثل جیغ زدن کمک کند چرا که برای کودک، حتی توجه منفی نیز نوعی دستاورد تلقی می‌شود بنابراین، تکرار این الگو می‌تواند منجر به شکل‌گیری یک چرخه رفتاری معیوب شود که در آن، کودک برای دریافت توجه، مدام به سراغ جیغ و داد برود.
برای پیشگیری از این الگو، ضروری است والدین با حفظ آرامش، به رفتارهای مثبت کودک بیشتر توجه نشان دهند و در مقابل جیغ زدن، واکنش منطقی و حساب‌شده‌ای داشته باشند که نه تقویت‌کننده باشد و نه بی‌تفاوت.
نحوه برخورد صحیح والدین با جیغ زدن کودک: راهکارهایی برای مدیریت موثر رفتار
با صبر و آرامش، پایه‌های تربیت درست را بنا کنید
اولین و شاید مهم‌ترین گام در مواجهه با جیغ‌های کودکانه، داشتن صبر و حوصله است. بسیاری از والدین در لحظه‌ای که کودکشان شروع به جیغ زدن می‌کند، دچار اضطراب، خشم یا سردرگمی می‌شوند، اما باید به خاطر داشت که جیغ زدن در سنین پایین اغلب بخشی طبیعی از فرآیند رشد است. این رفتار معمولاً در دوره‌هایی خاص مانند دو سالگی (که به اصطلاح «دوره نه‌گویی» نیز شناخته می‌شود) افزایش می‌یابد و با رشد مهارت‌های زبانی و شناختی کودک، به تدریج کاهش پیدا می‌کند.
در چنین شرایطی، واکنش شدید یا تنبیه ناگهانی نه‌تنها کمکی به اصلاح رفتار نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث تشدید اضطراب کودک یا تکرار رفتار در دفعات بعد شود به عنوان مثال، اگر والدین در برابر جیغ زدن کودک فریاد بزنند یا او را تهدید کنند، ممکن است کودک این واکنش‌ها را نوعی «توجه» تلقی کند یا دچار ترس و احساس ناامنی شود.
در عوض، والدینی که با ثبات رفتاری، آرامش و درک متقابل با کودک برخورد می‌کنند، پیام شفافی را منتقل می‌کنند: «رفتار تو را می‌بینم، ولی به آن واکنش افراطی نشان نمی‌دهم.» این نوع برخورد باعث می‌شود کودک به تدریج یاد بگیرد که برای دریافت توجه، راه‌های موثرتری مثل صحبت کردن، لمس ملایم یا نگاه کردن را به کار بگیرد.
همچنین، اگر والدین در چنین موقعیت‌هایی کنترل خود را حفظ کرده و اضطراب خود را مدیریت کنند، الگوی مهمی برای کودک فراهم می‌آورند؛ چرا که کودکان بیش از آنکه به حرف والدین گوش دهند، از رفتار آنها الگو می‌گیرند. حفظ آرامش در لحظه‌های چالش‌برانگیز، یکی از موثرترین روش‌ها برای تقویت تنظیم هیجانی در کودکان است.
رفع فوری خواسته کودک پس از جیغ: تقویتی ناخواسته برای رفتاری نادرست
یکی از اشتباهاتی که بسیاری از والدین به‌صورت ناخودآگاه مرتکب می‌شوند، برآورده کردن سریع خواسته کودک پس از جیغ زدن است. این واکنش، هرچند ممکن است از سر خستگی یا برای کاهش سروصدای آزاردهنده کودک انجام شود، اما در عمل می‌تواند نقش یک پاداش تقویتی را ایفا کند. کودک به‌سرعت یاد می‌گیرد که جیغ زدن ابزاری موثر برای رسیدن سریع به خواسته‌هایش است—حتی زمانی که این خواسته غیر منطقی یا بی‌موقع باشد.
از دیدگاه روانشناسی رفتاری، هرگاه یک رفتار (مانند جیغ زدن) منجر به نتیجه مطلوب برای کودک (مثل دریافت خوراکی یا جلب توجه) شود، احتمال تکرار آن رفتار در آینده افزایش می‌یابد بنابراین، رفع سریع خواسته کودک پس از جیغ، می‌تواند این الگو را در ذهن او تثبیت کند: «اگر فریاد بزنم، به نتیجه می‌رسم.» این موضوع به‌ویژه در سنین پیش‌دبستانی که کودک در حال شکل دادن به مفاهیم ارتباطی و مرزهای رفتاری است، اهمیت دارد.
نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که این رویکرد تنها برای سنین بالاتر از دوره نوزادی و شیرخوارگی کاربرد دارد. در ماه‌های ابتدایی زندگی، جیغ و گریه کودک اغلب نشانه‌هایی از نیازهای زیستی فوری مانند گرسنگی، درد یا نیاز به آغوش هستند و نمی‌توان آنها را در چارچوب رفتار آگاهانه و هدفمند ارزیابی کرد بنابراین، در این دوره، والدین باید با حساسیت بالا به گریه‌ها و نیازهای کودک پاسخ دهند، زیرا این پاسخ‌دهی، پایه‌گذار احساس امنیت دلبستگی در کودک است.
با افزایش سن و شکل‌گیری توانایی‌های زبانی و شناختی کودک، والدین می‌توانند به‌تدریج آموزش دهند که راه‌های بهتری برای بیان خواسته‌ها وجود دارد برای مثال، اگر کودک پس از جیغ زدن تقاضای خوراکی دارد، می‌توان با صبر منتظر ماند تا او آرام شود، سپس با جمله‌ای مانند «اگر آروم بگی، بهت گوش می‌دم» به او کمک کرد تا یاد بگیرد برای رسیدن به خواسته‌اش، از روش‌های مؤدبانه‌تری استفاده کند. این نوع برخورد نه‌تنها جیغ زدن را کاهش می‌دهد، بلکه مهارت‌های ارتباطی و خودکنترلی کودک را نیز تقویت می‌کند.
نادیده گرفتن جیغ‌های کودک برای جلب توجه: کلید مدیریت رفتار
یکی از مهم‌ترین نکات در برخورد با جیغ زدن‌های کودک که ناشی از تلاش برای جلب توجه است، نادیده گرفتن این رفتارها می‌باشد. بسیاری از والدین به‌طور ناخودآگاه، حتی هنگام عصبانیت یا ناراحتی، با واکنش‌های منفی مثل اخم کردن، سرزنش کردن یا دعوا کردن به جیغ کودک پاسخ می‌دهند. متاسفانه این نوع توجه منفی نیز می‌تواند به همان اندازه توجه مثبت، موجب تقویت رفتار نامطلوب شود چرا که کودک، صرف نظر از نوع توجه—مثبت یا منفی—آن را به‌عنوان پاسخ دریافتی از سوی والدین تفسیر می‌کند و در نتیجه، تمایل بیشتری به تکرار آن پیدا می‌کند.
بنابراین، اولین گام مؤثر در مدیریت این رفتار، شناسایی و جداسازی موقعیت‌هایی است که کودک صرفاً برای جلب توجه جیغ می‌زند. والدین باید دقت کنند که این واکنش‌ها چه زمانی و در چه شرایطی رخ می‌دهند تا بتوانند به‌درستی به آنها پاسخ دهند.
یکی از راهکارهای کاربردی و توصیه‌شده، نادیده گرفتن آگاهانه جیغ‌ها و فریادهای کودک در این مواقع است. البته منظور این نیست که کودک را به حال خود رها کنیم، بلکه به این معناست که در همان لحظه واکنش‌های هیجانی و توجه مستقیم به جیغ را کاهش دهیم تا کودک متوجه شود که این رفتار به هیچ عنوان روش موثری برای جلب توجه نیست.
از سوی دیگر، باید در زمان‌هایی که کودک رفتارهای مثبت و آرام دارد، توجه و محبت خود را بیشتر و واضح‌تر نشان داد. این کار به کودک یاد می‌دهد که برای دریافت توجه و محبت، باید رفتارهای سازنده و آرام داشته باشد و نه رفتارهای پر سروصدا و هیجانی.
این روش، اگر با صبر، استمرار و ثبات همراه باشد، به‌مرور باعث می‌شود کودک رفتارهای آرام و مؤثری را جایگزین جیغ زدن کند و مهارت‌های ارتباطی سالم‌تری را بیاموزد که در رشد اجتماعی و عاطفی او نقش بسیار مؤثری دارد.
سرگرم کردن کودک با فعالیت‌های جدید: راهی برای کاهش جیغ زدن
یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش جیغ زدن و ناآرامی کودک، ایجاد تنوع در فعالیت‌ها و سرگرمی‌های روزمره است. کودکان به خصوص در سنین پایین، نیازمند تحریک‌های ذهنی و جسمی مناسب هستند تا انرژی خود را به شکل سالم تخلیه کنند و احساس کسالت و بی‌حوصلگی نکنند.
والدین می‌توانند با انتخاب کتاب‌های جدید و جذاب که قبلاً برای کودک خوانده نشده‌اند، دنیای تازه‌ای از تجربه و یادگیری برایش فراهم کنند. این کار نه تنها توجه کودک را به خود جلب می‌کند، بلکه باعث افزایش مهارت‌های زبانی و شناختی او نیز می‌شود.
همچنین، اختصاص دادن زمان برای بازی و تعامل مستقیم با کودک، فرصتی مناسب برای تقویت رابطه عاطفی و کاهش استرس و هیجان‌های منفی کودک فراهم می‌کند. بازی‌های مناسب سن کودک و فعالیت‌های خلاقانه می‌تواند انرژی اضافی او را به شکل مثبت هدایت کند و در نتیجه از بروز رفتارهایی مثل جیغ زدن جلوگیری نماید.
پاداش‌دهی به رفتارهای مثبت: تقویت انگیزه و یادگیری مهارت‌های ارتباطی
یکی از تکنیک‌های مؤثر در تربیت کودک، استفاده از سیستم پاداش‌دهی هدفمند است. زمانی که کودک رفتارهای مثبت از خود نشان می‌دهد، مانند ابراز خواسته‌ها بدون جیغ و داد، دادن پاداش می‌تواند نقش مهمی در تثبیت این رفتارها داشته باشد.
والدین می‌توانند برنامه‌ای منظم برای پاداش‌دهی تدوین کنند که شامل جایزه‌های کوچک و جذاب برای کودک باشد، مثلاً خوراکی‌های مورد علاقه یا فرصت‌های بازی بیشتر. مهم است که به کودک به طور واضح توضیح داده شود که این پاداش‌ها به دلیل کدام رفتار مثبت به او داده می‌شوند. این شفافیت باعث می‌شود کودک ارتباط بین رفتار و نتیجه آن را درک کند و انگیزه بیشتری برای تکرار رفتارهای مطلوب پیدا کند.
این روش، علاوه بر افزایش انگیزه کودک برای رفتارهای آرام و مناسب، به تقویت مهارت‌های ارتباطی و هیجانی او نیز کمک می‌کند و پایه‌گذار رفتارهای اجتماعی سالم در آینده خواهد بود.
جمع‌بندی و راهنمایی نهایی برای والدین
جیغ زدن کودکان، به ویژه در سال‌های اولیه رشد، رفتاری طبیعی و بخشی از روند یادگیری و برقراری ارتباط آن‌هاست. والدین با درک علل مختلف این رفتار و رعایت نکات مطرح شده در این مقاله، می‌توانند به آرامش و رشد بهتر فرزندشان کمک کنند و مهم‌ترین کلید موفقیت، صبر، حوصله و رفتار هوشمندانه در مواجهه با این رفتارهاست.
اگر احساس می‌کنید که این رفتارها بیش از حد ادامه دارد و کنترل آن برای شما دشوار شده است، یا کودکتان به سختی می‌تواند احساسات و نیازهای خود را بیان کند، پیشنهاد می‌کنیم از کمک و مشاوره تخصصی روانشناسان کودک بهره‌مند شوید. مشاوران و متخصصان روانشناسی کودک می‌توانند با ارائه راهکارهای علمی و متناسب با شرایط کودک و خانواده، به شما کمک کنند تا مسیر رشد هیجانی و رفتاری فرزندتان را بهتر هدایت کنید.