تحقیقات جدید دانشمندان اروپایی نشان داده است که استفاده مداوم و بیش از حد از موبایل و تبلت می‌تواند تاثیرات مخربی بر سلامت چشمی کودکان داشته باشد. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور آبی ساطع‌شده از این دستگاه‌ها نه‌تنها موجب خستگی و خشکی چشم می‌شود، بلکه در درازمدت می‌تواند به مشکلات بینایی همچون ضعف تطابق چشم، نزدیک‌بینی و حتی اختلال در ریتم شبانه‌روزی بدن منجر شود علاوه بر این، تحقیقات حاکی از آن است که این عادت نادرست می‌تواند عملکرد سیستم عصبی را نیز تحت تأثیر قرار داده و منجر به مشکلاتی مانند کاهش تمرکز، تحریک‌پذیری عصبی و اختلال در خواب شود.
استفاده بیش ار حد کودکان از موبایل و تبلت
امروزه بسیاری از کودکان در سنین پایین به استفاده از موبایل و تبلت برای انجام بازی‌های اینترنتی روی می‌آورند جذابیت این بازی‌ها، به‌ویژه بازی‌های آنلاین رقابتی، باعث می‌شود که برخی از کودکان برای ارتقاء رتبه و جایگاه خود، بدون درک صحیح از ارزش پول، اقدام به خریدهای درون‌برنامه‌ای کنند و در برخی موارد، کودکان با دسترسی به اطلاعات بانکی والدین، بدون اجازه از حساب آن‌ها برداشت کرده و هزینه‌هایی برای پیشرفت در بازی می‌پردازند.
علاوه بر این، برخی از این بازی‌های آنلاین محتوایی نامناسب و خارج از محدوده سنی کودکان دارند که می‌تواند آن‌ها را در معرض تصاویری نامتناسب قرار دهد و آشنایی زودهنگام با چنین محتواهایی، علاوه بر ایجاد اختلال در رشد عاطفی و شناختی کودک، ممکن است پیامدهای جبران‌ناپذیری بر سلامت روانی و الگوهای رفتاری او بگذارد. این مسئله نه‌تنها باعث تغییر در ادراک و نگرش کودک نسبت به دنیای پیرامون می‌شود، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز بروز مشکلاتی مانند کاهش معصومیت کودکی، افزایش پرخاشگری و حتی کاهش حساسیت نسبت به مسائل غیراخلاقی در آینده باشد.
مقصر اصلی وابستگی خردسالان به موبایل کیست؟
یکی از مهم‌ترین عوامل وابستگی کودکان به موبایل و تبلت، خود والدین هستند زیرا این وابستگی اغلب از جایی آغاز می‌شود که پدر و مادر برای نشان دادن محبت خود یا سرگرم کردن کودک، بدون در نظر گرفتن پیامدهای بلندمدت، در اولین مناسبت‌های زندگی او، مانند جشن تولد یا موفقیت تحصیلی، یک موبایل، تبلت و یا بازی الکترونیکی به او هدیه می‌دهند.
در بسیاری از موارد، والدین نه‌تنها بر نحوه استفاده کودک از این وسایل نظارت کافی ندارند، بلکه گاهی برای ایجاد آرامش در خانه و جلوگیری از بی‌قراری یا سر و صدای کودک، خود او را به استفاده مداوم از این ابزارها تشویق می‌کنند. این رفتار، در صورتی که بدون مدیریت و کنترل صحیح باشد، می‌تواند زمینه‌ساز پیامدهای جبران‌ناپذیری شود. وابستگی بیش از حد به تکنولوژی در سنین پایین، نه‌تنها باعث کاهش تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی کودک می‌شود، بلکه او را از تجربه‌های ضروری دوران کودکی، مانند بازی‌های فیزیکی، کنجکاوی در دنیای واقعی و یادگیری مهارت‌های زندگی، محروم می‌سازد.
علائم اعتیاد به تبلت و موبایل در کودکان
وابستگی بیش از حد کودکان به موبایل و تبلت می‌تواند نشانه‌هایی داشته باشد که در صورت عدم کنترل، ممکن است به اعتیاد دیجیتال تبدیل شود. برخی از مهم‌ترین علائم این وابستگی عبارتند از:
- وابستگی شدید به موبایل هنگام خواب: کودک حتی هنگام خواب نیز موبایل را کنار خود نگه می‌دارد.
- حمل دائمی موبایل: کودک تمایل دارد گوشی را همیشه همراه خود داشته باشد، حتی در رختخواب یا هنگام بیرون رفتن.
- مصرف بی‌رویه شارژ گوشی: والدین متوجه نمی‌شوند که باتری موبایل کودک چگونه به‌سرعت تخلیه می‌شود.
- اضطراب و بی‌قراری هنگام دور شدن از موبایل: اگر موبایل از او گرفته شود، دچار استرس، هراس یا عصبانیت شدید می‌شود.
- نیاز دائمی به موبایل حتی در موقعیت‌های اجتماعی: کودک حتی در مکان‌هایی مانند پارک یا هنگام تعامل با دیگران، تمایل دارد گوشی را با خود ببرد.
- اولویت دادن به موبایل پس از بیدار شدن: به‌محض باز کردن چشم‌هایش، اولین کاری که انجام می‌دهد، چک کردن موبایل است.
- بی‌توجهی به سرگرمی‌های دیگر: حتی هنگام تماشای برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌اش، همچنان نگاهش به صفحه موبایل است.
- استفاده از گوشی در هنگام غذا خوردن: بدون گوشی، حتی وعده‌های غذایی خود را نمی‌تواند به‌آرامی صرف کند.
- افزایش تدریجی مدت زمان استفاده: هر روز بیشتر از روز قبل از موبایل استفاده می‌کند، بدون اینکه محدودیتی برای خود قائل باشد.
این نشانه‌ها می‌توانند زنگ خطری جدی برای والدین باشند و در صورت مشاهده، ضروری است که اقدامات لازم برای کاهش این وابستگی و مدیریت صحیح استفاده از موبایل در کودکان انجام شود.
معایب استفاده از موبایل و تبلت در کودکان
ضعف بینایی ناشی از استفاده بیش از حد از موبایل و تبلت
تحقیقات جدید دانشمندان اروپایی نشان می‌دهد که استفاده بیش از حد از موبایل و تبلت می‌تواند آسیب‌های جدی به سلامت چشمی کودکان وارد کند. صفحه نمایش این دستگاه‌ها با نور آبی ساطع‌شده و تغییرات مداوم تصاویر، فشار زیادی به چشم وارد کرده و در بلندمدت، خطر بروز مشکلات بینایی را افزایش می‌دهد.
از آنجا که کودکان معمولاً زمان طولانی‌تری را بدون استراحت از این دستگاه‌ها استفاده می‌کنند، چشمان آن‌ها بیشتر در معرض خستگی، خشکی و کاهش تمرکز بینایی قرار می‌گیرد و این عادت نادرست، علاوه بر کاهش سلامت چشم، ممکن است بر عملکرد سیستم عصبی نیز تاثیر منفی بگذارد و موجب بروز سردردهای مکرر، اختلال در خواب و حتی کاهش قدرت تمرکز شود.
چاقی در کودکان؛ پیامد پنهان استفاده از موبایل و تبلت
پژوهشگران آمریکایی با بررسی اطلاعات مربوط به بیش از هزار کودک چاق دریافتند که با گسترش استفاده از موبایل و تبلت، میزان چاقی در کودکان بیش از هر زمان دیگری افزایش یافته است. این معضل تنها به اضافه‌وزن محدود نمی‌شود، بلکه زمینه‌ساز بروز مشکلات جدی‌تری مانند دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و اختلالات متابولیکی نیز خواهد شد.
نشستن‌های طولانی‌مدت، زل زدن مداوم به صفحه نمایش، کاهش تحرک بدنی، خواب نامنظم و عادت به غذا خوردن هنگام بازی، از مهم‌ترین عواملی هستند که در این روند نقش دارند. کودکانی که ساعت‌ها درگیر بازی‌های دیجیتالی می‌شوند، کمتر تمایلی به فعالیت‌های بدنی دارند و همین امر منجر به کاهش سوخت‌وساز بدن و افزایش وزن آن‌ها می‌شود. از سوی دیگر، بی‌تحرکی مداوم باعث تغییر در الگوی خواب و اختلال در عملکرد هورمون‌های مرتبط با اشتها می‌شود، که می‌تواند پرخوری و انتخاب غذاهای ناسالم را تشدید کند.
بروز مشکلات عصبی در کودکان؛ پیامد پنهان دنیای دیجیتال
کاهش فعالیت‌های فیزیکی و غرق شدن در دنیای دیجیتال، یکی از مهم‌ترین عواملی است که سلامت عصبی کودکان را تهدید می‌کند. نشستن‌های طولانی‌مدت و کاهش تعاملات اجتماعی باعث می‌شود که مغز کودک به‌جای یادگیری مهارت‌های حرکتی و اجتماعی، صرفاً درگیر پردازش اطلاعات دیجیتالی شود. این روند می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند کاهش تمرکز، اضطراب، پرخاشگری و حتی اختلال در تنظیم احساسات شود.
علاوه بر این، مواجهه مداوم با نور آبی ساطع‌شده از صفحه نمایش موبایل، تبلت و تلویزیون، می‌تواند عملکرد سیستم عصبی را مختل کند. این نور مصنوعی با تأثیر بر تولید هورمون ملاتونین، کیفیت خواب را کاهش داده و در نهایت باعث بی‌قراری، تحریک‌پذیری و خستگی مفرط در کودکان می‌شود همچنین، بازی نکردن در فضای باز و عدم تحرک کافی، تاثیر منفی بر رشد مغزی آن‌ها گذاشته و توانایی حل مسئله، خلاقیت و مهارت‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد.
افزایش خطر تومور مغزی در اثر استفاده بی‌رویه از وسایل الکترونیکی
پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که استفاده بیش از حد از موبایل و تبلت می‌تواند خطر بروز تومور مغزی را در نوجوانی و بزرگسالی افزایش دهد. متخصصان انگلیسی معتقدند که قرار گرفتن مداوم در معرض امواج الکترومغناطیسی ناشی از این دستگاه‌ها، می‌تواند تأثیرات نامطلوبی بر سلول‌های مغزی داشته باشد.
در همین راستا، یک مطالعه بین‌المللی جامع که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، رابطه مستقیمی بین استفاده طولانی‌مدت از وسایل الکترونیکی و افزایش احتمال ابتلا به تومورهای مغزی در بزرگسالی را نشان داد و بر اساس این تحقیقات، هرچه کودکان در سنین پایین‌تر زمان بیشتری را با موبایل، تبلت و سایر دستگاه‌های الکترونیکی سپری کنند، میزان آسیب‌پذیری آن‌ها در آینده نیز بیشتر خواهد شد. این یافته‌ها زنگ خطری جدی برای والدین است تا میزان استفاده فرزندان خود از این فناوری‌ها را تحت کنترل داشته باشند و راهکارهایی برای کاهش وابستگی آن‌ها به این وسایل اتخاذ کنند.
کاهش مهارت‌های اجتماعی و اختلال در رشد زبانی
کودکانی که ساعات زیادی را صرف استفاده از موبایل و تبلت می‌کنند، فرصت کافی برای تعاملات اجتماعی و یادگیری مهارت‌های ارتباطی ندارند و این امر می‌تواند منجر به تاخیر در رشد زبانی، ضعف در مکالمه، کاهش هوش هیجانی و حتی انزواطلبی شود از طرفی کودکانی که کمتر با همسالان خود بازی می‌کنند، در آینده با مشکلات بیشتری در برقراری ارتباط موثر روبه‌رو خواهند شد.
مشکلات اسکلتی و اختلالات حرکتی
نشستن‌های طولانی‌مدت و خم شدن بیش از حد گردن هنگام استفاده از موبایل و تبلت، فشار زیادی بر ستون فقرات، گردن و مفاصل وارد می‌کند و به طور قطع این مسئله در درازمدت می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی نظیر قوز پشت، انحراف ستون فقرات، دردهای عضلانی و حتی ضعف در هماهنگی حرکتی شود.
کاهش کیفیت خواب و بی‌خوابی
نور آبی ساطع‌شده از صفحه نمایشگرها، تولید ملاتونین (هورمون تنظیم خواب) را مختل کرده و باعث بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه و حتی اختلال در چرخه خواب کودک می‌شود. تحقیقات نشان داده است کودکانی که قبل از خواب از موبایل یا تبلت استفاده می‌کنند، دیرتر به خواب می‌روند و کیفیت خواب آن‌ها کاهش می‌یابد، که در نتیجه بر رشد جسمی و همچنین عملکرد مغزی آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
افزایش اضطراب و افسردگی
وابستگی بیش از حد به بازی‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و ویدئوهای اینترنتی می‌تواند سطح استرس و اضطراب کودکان را افزایش دهد. آن‌ها در صورت دسترسی نداشتن به موبایل یا کندی اینترنت، دچار عصبانیت و بی‌قراری می‌شوند همچنین، مقایسه خود با دیگران در فضای مجازی نیز می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس و افزایش احساس ناکافی بودن شود که به طور قطع در بلندمدت زمینه‌ساز افسردگی خواهد شد.
تاثیرات منفی بر عملکرد تحصیلی
کودکانی که بیش از حد از موبایل و تبلت استفاده می‌کنند، تمرکز کمتری بر روی تکالیف درسی دارند. کاهش تمرکز، حواس‌پرتی مداوم و وابستگی ذهنی به بازی‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند باعث افت تحصیلی و کاهش توانایی یادگیری آن‌ها شود.
راهکارهای کاهش وابستگی کودکان به موبایل و تبلت
۱. عدم اختصاص گوشی شخصی به کودک
والدین باید تا قبل از سن بلوغ و زمانی که کودک قادر به درک درست و نادرست نیست، از خرید گوشی اختصاصی برای او خودداری کنند زیرا داشتن گوشی شخصی دسترسی بدون محدودیت به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را فراهم می‌کند که می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر رشد ذهنی و اجتماعی کودک داشته باشد.
۲. استفاده از زمان‌سنج برای مدیریت زمان استفاده
برای جلوگیری از استفاده بیش از حد از موبایل و تبلت، تنظیم تایمر می‌تواند بسیار مؤثر باشد، والدین می‌توانند از ساعت هشدار دهنده یا اپلیکیشن‌های کنترل زمان استفاده کنند تا فرزندشان از محدوده زمانی تعیین‌شده فراتر نرود. هشدار دادن به کودک چند دقیقه قبل از پایان زمان استفاده، او را برای ترک بازی یا برنامه آماده می‌کند و احتمال مقاومت او را کاهش می‌دهد.
۳. جایگزین کردن فعالیت‌های جذاب و فیزیکی
کودکان به‌طور طبیعی به فعالیت‌های سرگرم‌کننده نیاز دارند بنابراین والدین می‌توانند با برنامه‌ریزی برای بازی‌های فیزیکی، فعالیت‌های هنری، مطالعه کتاب‌های داستانی جذاب، رفتن به پارک و انجام کارهای گروهی، وابستگی کودک به موبایل را کاهش دهند، در ضمن باید در نظر داشت که سرگرمی‌های غیرمجازی باید آن‌قدر متنوع و جذاب باشند که کودک تمایل کمتری به استفاده از وسایل الکترونیکی داشته باشد.
۴. تعیین قوانین مشخص برای استفاده از موبایل
والدین باید قوانینی شفاف برای استفاده از موبایل و تبلت در خانه داشته باشند، مانند:
- ممنوعیت استفاده از گوشی هنگام صرف غذا.
- عدم استفاده از موبایل در اتاق خواب و قبل از خواب.
- محدود کردن ساعات استفاده از وسایل دیجیتال به زمان‌های مشخص در روز.
- اجازه استفاده از گوشی فقط برای انجام کارهای آموزشی و تماس با خانواده.
۵. الگوی مناسبی برای فرزندتان باشید
کودکان رفتارهای والدین را تقلید می‌کنند از همین رو اگر والدین زمان زیادی را صرف استفاده از گوشی کنند، کودک نیز به این رفتار عادت خواهد کرد بنابراین کاهش استفاده از موبایل در حضور کودک و اختصاص دادن زمان بیشتر برای تعامل با او، تاثیر مثبتی بر کاهش وابستگی‌اش به وسایل دیجیتال دارد.
۶. استفاده از اپلیکیشن‌های کنترل والدین
برخی برنامه‌ها به والدین این امکان را می‌دهند که میزان استفاده کودک از موبایل را کنترل کنند. این ابزارها به محدود کردن زمان استفاده، نظارت بر محتوای مشاهده‌شده و جلوگیری از دسترسی به سایت‌های نامناسب کمک می‌کنند.
۷. تقویت مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودک
تشویق کودک به شرکت در کلاس‌های گروهی مانند ورزش، موسیقی، هنر و مهارت‌های اجتماعی می‌تواند باعث کاهش تمایل او به موبایل شود. تعاملات حضوری و ارتباط با همسالان باعث می‌شود کودک کمتر احساس نیاز به حضور در فضای مجازی داشته باشد.
۸. انجام بازی پس از اتمام تکالیف درسی
شما می بایست با فرزندتان به توافق برسید، تا زمانی که تکالیف درسی خود را به‌طور کامل انجام نداده، اجازه بازی با موبایل را ندارد و این تکالیف شامل تکالیف مدرسه و وظایف شخصی او می‌شود. والدین باید نظارت کنند تا کودک کارهای خود را پشت گوش نیندازد و پس از اتمام وظایفش، زمان مشخصی را برای بازی دیجیتالی اختصاص دهند.
۹. مشارکت کودکان در کارهای خانه
کودکان زمانی که در انجام کارهای خانه مشارکت می‌کنند، احساس مسئولیت‌پذیری بیشتری خواهند داشت و کمتر به سمت وسایل الکترونیکی کشیده می‌شوند از همین رو والدین می‌توانند از فرزندشان بخواهند در کارهایی مانند چیدن سفره، مرتب کردن اتاق خود و کمک در آشپزی مشارکت کنند همچنین، اجازه دادن به کودک برای انتخاب برخی از فعالیت‌های خانه به‌جای تحمیل آن‌ها، می‌تواند حس استقلال و همکاری را در او تقویت کند.
در نتیجه، با ایجاد قوانین مناسب، ارائه جایگزین‌های جذاب و نظارت آگاهانه، می‌توان میزان وابستگی کودکان به موبایل و تبلت را کاهش داد و از آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد این وسایل جلوگیری کرد.
جمع‌بندی
استفاده بیش از حد از موبایل و تبلت در کودکان می‌تواند پیامدهای منفی متعددی از جمله ضعف بینایی، چاقی، مشکلات عصبی و حتی خطرات جدی‌تری مانند افزایش احتمال ابتلا به تومورهای مغزی را به همراه داشته باشد. این مشکلات نه‌تنها بر سلامت جسمی، بلکه بر رشد ذهنی، اجتماعی و عاطفی کودک نیز تاثیر می‌گذارند.
بااین‌حال، والدین می‌توانند با اتخاذ راهکارهای صحیح، وابستگی کودکان به وسایل الکترونیکی را کاهش داده و جایگزین‌های سالم و مفیدی برای سرگرمی و یادگیری آن‌ها ایجاد کنند. تعیین قوانین مشخص، تشویق به فعالیت‌های فیزیکی، مشارکت در کارهای خانه و ایجاد الگوی مناسب در استفاده از تکنولوژی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به ایجاد تعادل در دنیای دیجیتالی کودکان کمک کند.
در نهایت، دنیای امروز بدون فناوری قابل تصور نیست، اما مهم این است که کودکان بیاموزند چگونه از این ابزارها به‌صورت کنترل‌شده و مفید استفاده کنند و قطعا والدین نقش کلیدی در این مسیر دارند و با مدیریت صحیح می‌توانند آینده‌ای سالم‌تر و پربارتر برای فرزندان خود رقم بزنند.